Fakt pierwotny

"Nie da się pomyśleć kultury bez ludzkiej podmiotowości i ludzkiej sprawczości. W dziedzinie kultury człowiek jest zawsze faktem pierwszym: pierwotnym i podstawowym.
Jest to zaś zawsze człowiek jako całość: w integralnym całokształcie swojej duchowo-materialnej podmiotowości. I jeśli słuszny jest podział kultury na duchową i materialną, zależnie od charakteru i treści wytworów, w których się ona przejawia, to równocześnie należy stwierdzić, że z jednej strony dzieła kultury materialnej świadczą zawsze o jakimś "uduchowieniu" materii, o poddaniu tworzywa materialnego energiom ludzkiego ducha: inteligencji, woli - z drugiej zaś strony dzieła kultury duchowej świadczą, na odwrót, o swoistej "materializacji" ducha i tego, co duchowe. Oba te ciągi wytworów zdają się w dziełach kultury być równie pierwotne i odwieczne. (...) jakakolwiek absolutyzacja materii w strukturze ludzkiego podmiotu, jak też "idealistyczna" absolutyzacja ducha w tejże strukturze nie oddają rzeczywistej prawdy o człowieku - i nie służą też jego kulturze."

Przemówienie wygłoszone w siedzibie UNESCO - Paryż, 2 czerwca 1980